Fotografische Manipulaties van de Realiteit: Een Recensie van Man Ray en Mode
“Mode zelf leek hem niet bijzonder te boeien,” opent de tekst van de tentoonstelling over Man Ray in het Modemuseum van Antwerpen.
Toch is het juist de modefotografie van deze kunstenaar waarop de expositie zich richt. Het Modemuseum biedt geen overzichtelijke introductie tot het visuele werk van Man Ray, maar presenteert daarentegen een verrijkende kijk op de invloedrijke surrealistische modefotografie.
Het was uit noodzaak dat Emmanuel Radnitzky in de jaren ’20 portretten en modefotografie als artistieke activiteiten begon te omarmen. In rap tempo verzamelde hij een indrukwekkende groep vrienden, muze en weldoeners om zich heen. Man Ray bracht de jaren ’20 en ’30 door in Parijs, in het gezelschap van onder andere Marcel Duchamp, Meret Oppenheim, Elsa Schiaparelli, Jean Cocteau, Luisa Casati en Kiki de Montparnasse. Men kan zich de jaloersmakend inspirerende sfeer voorstellen die daar heerste. De begeleidende teksten van de tentoonstelling besteden veel aandacht aan de kringen waarin Man Ray verkeerde, waardoor zijn eigen kunstenaarschap pas later in de tentoonstelling duidelijk naar voren komt.
Van Muze tot Fetisj
De eerste beelden van de kunstenaar zelf komen tevoorschijn wanneer men een afgelegen ruimte betreedt die zijn atelier wordt genoemd. Opmerkelijk genoeg werden de foto’s van Man Ray niet toevallig genomen door Lee Miller, die lange tijd gold als zijn romantische en artistieke partner. Miller diende ook als zijn muze, en het zijn haar lippen die hij isoleerde in zijn beroemde werk, zwevend als een sensueel ruimteschip boven een berglandschap.
Het isoleren van lichaamsdelen was een van de belangrijkste ingrepen die Man Ray toepaste in zijn fotografisch werk. Het feit dat deze ingreep bewust en onbewust herhaald werd in broches met mondjes bij Wouters en Hendrickx, panty’s met oogjes bij Dirk van Saene en invloedrijke influencerfoto’s, getuigt van de enorme erfenis van deze kunstenaar. Het roept echter ook de enigszins ongemakkelijke vraag op wat de impact van Man Ray is geweest op het reduceren van het vrouwenlichaam tot een bouwpakket van geslaagde of minder geslaagde lichaamsdelen. Hoewel de tentoonstelling deze vraag bijna terloops aanraakt, wordt er uiteindelijk geen kritische noot geplaatst in de vorm van bijvoorbeeld fotografie vanuit een vrouwelijk perspectief. Een gemiste kans.
Jurken die de hemel op aarde brengen
Het gebrek aan een kritische benadering neemt niet weg dat de tentoonstelling een overvloed aan prachtige vrouwelijke figuren presenteert, mede dankzij de schitterend vervaardigde jurken van ontwerpers als Dries van Noten, Maison Martin Margiela en de relatief onbekende Norine. Deze ontwerpers vonden stuk voor stuk inspiratie bij Man Ray. Het Modemuseum kan putten uit zijn eigen uitgebreide collectie om deze jurken te tonen.
In de collectie bevinden zich ook enkele fantastische jurken gemaakt van (al dan niet echt) haar. Verschillende ontwerpers lieten zich inspireren door het beeld dat als poster voor de tentoonstelling fungeert: een omgekeerd vrouwenhoofd waarvan de blonde haren naar beneden stromen. Opnieuw toont de mode-industrie zich als het coolste kind van de klas door deze ietwat bizarre surrealistische beelden te omarmen en te interpreteren in begrijpelijke taal.
Rayografie
Gedurende de vijf jaar dat hij als fotograaf voor het gerenommeerde Harper’s Bazaar werkte, kreeg Man Ray volledige artistieke vrijheid. Wat een geluk was dat! Hoewel zijn foto’s niet altijd scherp de kleding in beeld brachten, is het duidelijk dat hij zich kostelijk amuseerde met experimenten. Hij creëerde prachtige beelden met meervoudige belichting en ontwikkelde de rayografietechniek, die naar hem vernoemd werd. Toen hij zich in de jaren ’40 weer op andere vormen van beeldende kunst ging richten, had hij zichzelf onuitwisbaar in het collectieve geheugen van zowel de mode- als de fotografiewereld genesteld. De tentoonstelling sluit dan ook af met hedendaagse fotografen en beeldend kunstenaars die op expliciete of impliciete wijze knipogen naar Man Ray, en daarmee aantonen dat het surrealisme nog steeds springlevend is.
Hoewel de tentoonstelling hier en daar wat diepgang mist, is het zeker de moeite waard om te bezoeken. De boeiende mix van mode, fotografie en surrealisme maakt het een uitstekende activiteit voor vriendengroepen met uiteenlopende interesses. Elk lid van de denkbeeldige vriendengroep zal iets leren en verwonderd worden door wat ze te zien krijgen.
